Ăn trong chánh niệm

Tôi xin cống hiến cho quý vị vài phương pháp thực tập chánh niệm như thiền đi, thiền thở, mỉm cười và ăn cơm.

Khi tới giờ ăn, chúng ta lập tức đi từng bước thảnh thơi, chánh niệm về phía nhà ăn. Sau khi lấy thức ăn xong, quý vị tới ngồi vào bàn ăn và đợi mọi người tới đông đủ cái bàn ăn của mình, quý vị có thể bắt đầu thực tập ăn trong chánh niệm. Ăn cơm trong chánh niệm là phép thực tập rất dễ chịu, đem lại nhiều niềm vui, trị liệu và hạnh phúc. Ta ngồi trong tư thế thoải mái và thực tập nhận diện sự có mặt của thức ăn và những người bạn tu đang ngồi chung quanh ta. Đây là phép thực tập rất sâu sắc. Mỗi miếng thức ăn là sứ giả được gởi tới từ vũ trụ. Khi gắp lên một miếng rau, đậu que, cà rốt hoặc đậu khuôn, ta nhìn thật kỹ vào miếng rau, đậu ấy khoảng nữa giây với chánh niệm để thật sự nhận diện sự có mặt của miếng rau, đậu que hay cà rốt. Ta ý thức rõ ràng đây là miếng cà rốt hoặc miếng đậu que chứ không phải miếng lo lắng về quá khứ, mơ tưởng tới tương lai. Với năng lượng chánh niệm, ta nhận ra rằng: ''Đây chính là miếng cà rốt. Đây là miếng đậu que.'' Sự thực tập nhận diện chỉ mất khoảng một tích tắc giây đồng hồ mà thôi. Đó là sự nhận diện đơn thuần. Khi có chánh niệm, ta nhận diện được ta đang gắp lên cái gì. Khi đưa vào miệng, ta biết ta đang đưa vào miệng cái gì. Khi nhai, ta biết ta đang nhai cái gì. Đây là phép thực tập hết sức đơn giản, nhưng rất mầu nhiệm. Có những người trong chúng ta trong khi nhìn vào miếng cà rốt, họ có thể thấy tất cả những yếu tố của vũ trụ được cất chứa trong ấy như yếu tố mặt trời, mây, mưa, đất, người làm vườn v.v.. Tất cả đều đến từ vũ trụ để nuôi dưỡng ta. Vì vậy trước khi bỏ miếng thức ăn vào miệng, ta hãy mỉm cười với miếng thức ăn ấy với nụ cười tràn đầy niềm vui sướng và biết ơn. Khi nhai, ta cũng ý thức rằng mình đang nhai miếng cà rốt thật sự. Đừng bao giờ đưa vào miệng một cái gì khác như những dự án, lo buồn, giận hờn hay sợ hãi mà chỉ nên đưa vào miệng miếng cà rốt mà thôi. Khi nhai, quý vị cũng chỉ nhai miếng cà rốt, chứ không nên nhai những dự án, buồn giận, lo lắng hay ý nghĩ mọng mơ về tương lai. Nếu ta ăn trong sự tán loạn, quên lãng và lo sợ, thì thức ăn sẽ rất khó tiêu. Tuy sự thực tập trông đơn giản, nhưng quý vị cần chút tập luyện mới có thể thưởng thức được miếng cà rốt một cách trọn vẹn. Ăn như vậy quý sẽ khám phá ra rằng miếng cà rốt đích thực là một phép lạ nhiệm mầu.

Thỉnh thoảng tôi dạy thiền cam cho các đệ tử của tôi. Chúng tôi để thì giờ ngồi chung với nhau và mỗi người được phát cho một trái cam. Đặt trái cam vào lòng bàn tay, chúng tôi thực tập thở vào và thở ra trong chánh niệm và nhìn vào trái cam thật kỷ, thật sâu để thấy được thực tại của trái cam, thấy được trái cam là một thực tại nhiệm mầu. Nếu ta không có mặt cho trái cam trong giây phút này, thì trái cam cũng không có mặt cho ta. Có những người ăn cam, nhưng có thể họ không thật sự ăn cam. Có thể họ chỉ ăn những buồn lo, giận hờn, sợ hãi, nuối tiếc về quá khứ hay mơ tưởng tới tương lai. Họ thật sự không có mặt, thân tâm không trở về một mối. Khi quý vị thực tập thở trong chánh niệm, quý vị trở nên có mặt đích thực. Và khi quý vị có mặt đích thực trong giây phút hiện tại, thì sự sống cũng có mặt tuyệt vời cho quý vị. Trái cam là sứ giả của sự sống, của tình thương, của vũ trụ, của Bụt. Nhìn vào trái cam, quý vị sẽ khám phá ra rằng trái cam đích thực là một phép lạ, là một thực tại nhiệm mầu. Quán tưởng trái cam như khi nó còn là một bông hoa, quý vị sẽ tiếp xúc được với ánh sáng mặt trời, mây và mưa đang chuyển biến nhiệm mầu, rồi quý vị thấy cái quá trình cái hoa đó kết thành trái nhỏ xanh tươi, rồi qua thời gian và điều kiện thuận lợi, nó lớn dần, từ màu xanh biến dần thành màu vàng, rồi vàng cháy, và chất chua (acid) biến thành chất đường ngọt lịm. Qua một thời gian cây cam đã cống hiến cho đời một kiệt tác, là trái cam vàng chín, ngọt lịm. Khi quý vị thật sự có mặt, thở vào và thở ra sâu sắc và quán chiếu vào trái cam, thì quý vị thấy rằng trái cam đích thực là một phép lạ. Thấy được như vậy đủ để đem lại cho quý vị nhiều hạnh phúc rồi. Quý vị nâng trái cam trên tay, nhìn kỷ vào nó, rồi bóc võ, ngửi mùi hương của từng mảnh võ; sau khi bóc xong, quý vị đưa một múi cam vào miệng với tất cả chánh niệm và ý thức toàn vẹn nước cam ngọt lịm đang lan tỏa khắp vùng miệng của mình, rồi thấy nó đang từ từ đi xuống bụng... Ăn như vậy, quý vị sẽ thấy sung sướng, mát mẽ và hạnh phúc sẽ trào dâng ngay trong khi ăn cam. Đó gọi là ăn cam trong chánh niệm- thiền cam. Ăn như vậy ta tiếp xúc được với niềm vui, với nhiệm mầu của sự sống ngay trong từng giây từng phút.

Phép lạ thứ hai là Tăng thân, tức là đoàn thể của những người nguyện sống và thực tập cùng một pháp môn, cùng đi về một hướng. Người đàn bà đang ngồi bên cạnh tôi cũng đang thực tập chánh niệm trong khi ăn sáng. Thật là đẹp. Bà ta tiếp xúc với thức ăn bằng năng lượng của chánh niệm. Bà ta đang thưởng thức từng miếng ăn như tôi. Chúng ta đều là những người bạn đồng hành trên con đường thực tập. Trong khi ăn, thỉnh thoảng ta dừng lại để nhìn nhau, mỉm cười. Đó chính là nụ cười tỉnh thức, nụ cười chứng tỏ rằng chúng ta đang thật sự có hạnh phúc, đang thật sự sống. Đó không phải là nụ cười có tính cách ngoại giao, mà chính là nụ cười được phát sinh từ nền tảng của sự giác ngộ, của hạnh phúc và biết ơn. Nụ cười như thế có năng lực trị liệu và chuyển hóa ta và những người bạn chung quanh ta. Khi quý vị nở được nụ cười chánh niệm, thương yêu và trân quý, thì người bạn tu bên cạnh quý vị cũng sẽ đáp lại với quý vị bằng một nụ cười như thế. Ban đầu, nụ cười của người bạn tu chưa được tươi lắm hoặc chỉ mới tươi được chín mươi phần trăm thôi, nhưng nếu quý vị cống hiến cho cô bạn một nụ cười chánh niệm, từ hòa, thì cô ta sẽ nở tươi, trọn vẹn như một bông hoa. Khi cô ta mỉm cười được thì niềm đau nỗi khổ trong cô ta tự khắc được trị liệu và chuyển hóa. Sự có mặt và niềm tươi mát của quý vị đóng vai trò rất quan trọng cho sự trị liệu và chuyển hóa người khác. Vì thế, sự có mặt của mỗi người trong tăng thân rất thiết yếu cho sự trị liệu và chuyển hóa. Vì vậy mọi người được khuyến khích là không nên nói chuyện trong suốt buổi ăn sáng. Nếu chúng ta cứ huyên thuyên nói về chuyện thời tiết, thời sự chính trị của nước này nước nọ, ở miền Trung Đông, thì chúng ta có nói hoài cũng không bao giờ hết chuyện và trong khi nói chuyện như thế, ta đánh mất ta, ta không có mặt đích thực, ta đánh mất sự sống. Chúng ta nên trân quý thì giờ để thực hiện những điều ta muốn thực hiện trong suốt khóa tu, nghĩa là để thì giờ để thực tập thở, mỉm cười, đi, đứng... trong chánh niệm, có mặt đích thực cho chính ta và để yểm trợ cho các bạn ta của ta. Nói chuyện nhiều quá thì quý vị sẽ phá đi cái thời giờ quý báu của quý vị và phá tan cái bầu không khí tu tập của đại chúng. Sự thực tập im lặng không phải là sự tước đoạt lấy niềm vui của sự nói chuyện hoặc áp đảo sự im lặng lên ta để ta trở thành bậc giác ngộ. Ta cần thực tập im lặng để có thể thưởng thức sự có mặt của chính ta và của những người bạn tu của ta một cách trọn vẹn. Đây là loại im lặng rất hùng tráng, sống động, là tiếng gầm của sư tử chúa có công năng đập phá, nuôi dưỡng, trị liệu và chuyển hóa. Nó không phải là loại im lặng có tính cách đàn áp hoặc buồn bả. Với tăng thân, chúng ta có thể chế tác ra năng lượng im lặng hùng tráng như để mọi người được lợi lạc. Thỉnh thoảng nó được gọi là ''im lặng sấm sét'' bởi vì sức mạnh của nó rất hùng hậu. Tuy nhiên cũng có nhiều vị chưa quen sự thực tập im lặng, nhưng tôi bảo đảm với quý vị rằng sau một thời gian ngắn thực tập, quý vị sẽ thấy tầm vóc trị liệu mầu nhiệm của nó.

Khi nghe pháp và đem ra ứng dụng, chắc chắn quý vị sẽ có những nghi vấn phát sinh trong lòng. Tôi đề nghị mỗi khi có những nghi vấn phát sinh trong lòng, quý vị nên ghi chúng vào cuốn sổ tay; viết xuống tất cả những nghi tình dấy lên trong lòng. Đừng quá nôn nóng muốn hỏi để tìm giải đáp. Theo kinh nghiệm của tôi, nếu câu hỏi được giải bày bởi một người nào đó, dù đó là bậc Thầy của quý vị, thì câu trả lời vẫn chưa chính xác bằng chính bản thân quý vị tự trả lời lấy. Lúc ban đầu, quý vị sẽ có hàng ngàn câu hỏi, nghi tình, nhưng đến cuối khóa tu, với sự thực tập nhìn sâu, quý vị sẽ ngạc nhiên khi khám phá ra rằng hầu hết những câu hỏi đã được giải đáp bởi chính mình. Trong khóa tu, chúng ta sẽ có ba buổi câu hỏi và trả lời. Những buổi sinh hoạt như thế rất cần thiết để tôi có thể cống hiến lời hướng dẫn tu tập thích ứng cho quý vị. Trong những buổi câu hỏi và trả lời, xin quý vị chỉ hỏi những câu hỏi có liên quan đến sự thực tập, những vấn đề khó khăn và khổ đau mà quý vị đang va chạm trong đời sống hàng ngày. Trong sự thực tập, nếu có điều gì chưa hiểu hoặc có những khó khăn, khổ đau chưa hóa giải được hoặc có khám phá ra điều gì mầu nhiệm, nhưng cảm thấy không chắc khi đem đối chiếu với những lời dạy của Bụt, thì xin mời quý vị hỏi.

Quyển sổ tay là người bạn thân của quý vị. Khi có một vài cái thấy hoặc một vài câu hỏi, nghi tình, quý vị có thể viết chúng vào quyển sổ tay. Đây là cách đàm thoại rất hay với chính mình. Chúng ta sẽ thực tập im lặng hùng tráng hoàn toàn trong vài ngày đầu của khóa tu. Ta có thể dùng quyển sổ ta để truyền thông với người bạn tu khi thấy cần, chỉ thấy rất cần thiết thôi. Nhiều người thấy pháp môn thực tập im lặng hùng tráng là một phép thực tập rất có ích lợi cho chính họ. Mùa Thu năm ngoái tại Làng Mai, chúng tôi có một khóa tu liên tôn kéo dài hai mươi mốt ngày; khóa tu này gần như im lặng hoàn toàn. Trong các buổi pháp đàm, mọi người đều được khuyến khích chia sẻ kinh nghiệm và cái thấy qua sự tu tập của mình. Ngoài giờ pháp đàm, tất cả các giờ sinh hoạt khác đều được thực tập im lặng hoàn toàn. Mọi người rất thích. Họ cảm thấy không khí tu tập rất hùng tráng và an ổn, tự thân người nào cũng tỏa ra được nguồn năng lực bình an, hạnh phúc, trong sáng, vững chãi, trị liệu và chuyển hóa.

Thích Nhất Hạnh