Tổng hợp: cuộc tranh luận "Văn học mậu dịch cạn vốn hay phá sản?"

"Vốn cổ" - Hot girl Nhật Bản

Có một nhà văn miêu tả thế này: thuốc bắc có thể nấu ba nước. Nhà văn Việt Nam trong ngần ấy năm trời đun lấy sáu bảy chục nước, nó tạo ra mùi lờ lợ thum thủm còn không bổ bằng nước lã. Vì nước lã có thể giải khát. Còn cái nước lờ lợ kia ai dám uống? (ảnh không liên quan đến bài viết)

Văn học mậu dịch cạn vốn hay phá sản?

Hữu Lý phỏng vấn Nguyễn Hoàng Đức

PV: Chào Nguyễn Hoàng Đức “nhà chung cư”. Không rõ tôi nên gọi anh bằng nhà gì?

NHĐ: Gọi tên hay chức danh của người khác là phản ánh trình độ của người gọi. Còn người được gọi chẳng có gì thêm vào sự thật cả.

- Vậy tôi xin được gọi anh là nhà lý luận phê bình, như thế nó cũng phù hợp hơn với chủ đề của cuộc nói chuyện này. Thưa anh, sự việc Tạp chí Nhà Văn của Hội Nhà văn đóng cửa. Nó nói lên điều gì?

- Đó là tấm bình phong ở thượng tầng đã rớt xuống làm phơi ra tất cả!

- Anh có thể lý giải rõ hơn không?

- Dân bóng đá có câu “tỉ số nói lên tất cả”. Dân buôn có cách nghĩ “phá sản là cái chết hết chuyện”. Còn trong triết học, người ta bảo “hiện tượng phơi bày bản chất bên trong”. Đây không phải hiện tượng ở ngón tay ngón chân, mà là hiện tượng ở trên đầu. Nó phản ánh bộ não hay kiến trúc thượng tầng được bao cấp về tinh thần lẫn tài chính của của văn học mậu dịch Việt Nam đã phá sản. Hơn cả thế nó phơi ra cái lý do tồn tại của Tạp chí Nhà Văn là không hề có thực hay có nhu cầu.

- Tại sao lý do tồn tại lại không có thực?

- Vì tạp chí là nơi sinh hoạt tinh thần, nơi trao đổi về học thuật, tư tưởng hay bút pháp. Nhưng các nhà văn của ta luôn lẩn trốn việc sinh hoạt tư tưởng, bằng chứng là, có nhiều nhà văn yêu cầu báo Văn Nghệ mở một trang lý luận phê bình, nhưng báo Văn Nghệ cố tình trì hoãn cách thường trực. Văn học Việt Nam nhẹ cân như thứ cỏ dại hoa lác vớ vẩn được sáng tác bằng những cảm xúc bồng bột tùy tiện, không hề phân định nổi gianh giới giữa làng xã, huyện, tỉnh hay trung ương… vì thế mà người ta rất sợ trang lý luận phê bình như mặt trời soi chiếu sẽ làm héo đám cỏ dại đó. Có một câu rất hay trong Kinh Phúc Âm “họ như đám cỏ dại trên nóc nhà sẽ cháy khô trước khi bị nhổ”. Mấy bài thơ lèo tèo, mấy truyện ngắn “quần cộc” lại háo danh leo lên vũ trường nghệ thuật chẳng khác gì cỏ hoa leo lên mái nhà, lấy làm đắc chí. Nhưng rồi chúng sẽ héo khô mà chẳng cần ai nhổ cả. Sự kiện đóng cửa Tạp Chí Nhà Văn chính là một dấu chứng rõ ràng mười mươi về điều đó.

- Anh nói có vẻ chắc như đinh đóng cột vậy?

- Tôi là người luôn suy xét vạn vật theo nguyên lý mà.

- Nghe nói đó là do vấn đề tài chính. Chẳng hạn, như người ta chỉ ưu tiên rót vốn vào báo Văn Nghệ, rồi bù lỗ cho nó. Còn tạp chí thì bị bỏ rơi?

- Bản chất chẳng thể hiện gì khác hơn ngoài hiện tượng. Việc bỏ rơi tạp chí, có nghĩa, người ta không quan tâm đến tạp chí vì không đủ trình độ cũng như xây dựng thói quen tư duy giành cho văn học. Vì không sống bằng tư duy nên người ta sợ sệt và lảng tránh tư duy giống như những con dán sợ ánh sáng vậy. Một nền văn học mà không có tư tưởng, tức không có cái đầu là hệ lập trình thì làm sao có thể tồn tại?! Tạp chí Nhà Văn đóng cửa, còn tờ Văn Nghệ cũng đang hấp hối từ lâu rồi.

- Tờ Văn Nghệ là sân chơi chính thống của văn học Việt Nam, nếu nó tiêu vong chẳng lẽ văn học Việt Nam cũng xóa sổ chăng?

- Ở Việt Nam vẫn đang tồn tại một sự thật, có nhiều doanh nghiệp đã phá sản rồi nhưng người ta không công bố, tại sao? Vì ở châu Á có tư duy “nước một ngày không thể không có vua”. Do nền chính trị yếu ớt độc tài đầy thù hằn đố kỵ ám toán lẫn nhau, nên vua chết rồi người ta không dám cho phát tang, sợ sinh biến. Trái lại, ở châu Âu do tạo ra được nền chính trị có cơ cấu hợp lý lành mạnh, người ta có thể vắng vua cả tháng không sao cả, và ai cũng có thể điều hành, nên người ta không phải bôi phết lên những duy trì phá sản làm bình phong để trộ người đời. Ông Nguyễn Chí Huân Tổng biên tập báo Văn Nghệ cách đây ít tháng có trả lời trên truyền hình rằng: báo Văn Nghệ ngày nay sụt ti-ra, xuống cấp vì các nhà văn, nhà thơ tài ba của “hệ thống” (tức mậu dịch) không chịu gửi bài nữa. Theo tôi đây là cách nói sàng xê tháu cáy. Chúng ta phải nói thẳng thế này: Báo Văn Nghệ xuống cấp là vì các nhà văn, nhà thơ đã cạn sạch vốn liếng rồi. Không thể nào gượng nổi! Hãy điểm danh các khuôn mặt thì rõ. Phải nhìn kỹ hơn xuống móng nhà thì thấy: văn học mậu dịch không còn vỉa quặng tiềm năng nào cả. Tất cả đã là mỏ lộ thiên khai quật hết từ lâu, sẽ chẳng có gì để bất ngờ nữa. Tất cả tài năng như cá mè đã nổi hết trên mặt báo, không còn cá ăn dưới đáy nữa. Làm sao trong đàn cá mè đó lại xuất hiện một con cá voi cho được? Có câu Phúc Âm rằng “con phải là muối để ướp cho người khác mặn”. Nhà thơ ở ta là muối đã hết vị mặn, làm sao có thể ướp thành món ăn cho được?! Có một nhà văn miêu tả thế này: thuốc bắc có thể nấu ba nước. Nhà văn Việt Nam trong ngần ấy năm trời đun lấy sáu bảy chục nước, nó tạo ra mùi lờ lợ thum thủm còn không bổ bằng nước lã. Vì nước lã có thể giải khát. Còn cái nước lờ lợ kia ai dám uống?

- Thế còn những cây bút trẻ thì sao? Nghe nói họ viết hậu hiện đại lắm?

- Có câu nói rằng “Hậu hiện đại không phải chiếc túi đồng nát đựng những trò phá sản”. Đừng tưởng ba cái văn học viết ở bến đợi xe, hay cấp tốc trên điện thoại sẽ trở thành giấc mơ hậu hiện đại. Ở đời không có vinh quang nào không trả giá. Người Việt nói “thầy già, con hát trẻ”. Nhà văn là thứ thầy đời đừng có ảo tưởng về độ tuổi măng non của mình?

- Nhân đây xin hỏi anh một việc, nhiều lần khi ngồi bên nhau, chúng tôi cứ xuýt xoa rằng các nhà thơ của ta tài lắm, bằng chứng là các nhà thơ giữ chức lãnh đạo hiều hơn hẳn các nhà văn?

- Tôi xin đáp lại bằng một câu chuyện có thực. Nguyễn Đình Thi luôn luôn nhận mình là một nhà thơ, và tất nhiên ông là một nhà thơ cũng thành công bậc nhất về đường quan lại. Trong sổ tay của ông, có lẽ câu chuyện mà ông khâm phục nhất là chuyện ông đến khuyên nhà văn Nguyên Hồng hãy ở lại Hội Nhà văn. Nhưng Nguyên Hồng rũ áo ra đi trong một buổi chiều qua một sớm mai. Nguyễn Đình Thi đã hạ một thán từ khâm phục “Nhà văn thì phải thế!” Đó là một sự khâm phục cả đời Nguyễn Đình Thi không làm được mà chỉ khao khát! Những người yếu đuối họ thường muốn cộng thêm chức vụ vào tài năng của mình, để “kiễng chân” trên chiếc ghế bảo hiểm. Các nhà thơ khôn ngoan ư? Một chức trung ương ủy viên thôi họ đã chạm ngón chân vào chưa hay bị rớt ngay vòng loại. Họ được phân chức cao chính vì là thứ đầu sai dễ bảo an toàn. Còn một điều này nữa, không ít nhà thơ tự giới thiệu nâng cấp mình thành “nhà văn”, thì có phải chứng tỏ chính họ thấy danh nhà thơ là kém cỏi hơn danh nhà văn không?

- Tại sao các nhà thơ không trúng ủy viên trung ương cho dù rất muốn?

- Vì họ đâu có hiểu các lãnh tụ chính trị coi thường họ đến thế nào. Chính trị chỉ coi văn thơ không có tư tưởng là chậu hoa cây cảnh tuyên truyền làm dáng cho thể chế. Trong quân đội và công an người ta không cho lái xe lâu năm quân hàm chức đại tá, vì anh là lái xe, chứ là cái thá gì để lên cấp tướng. Còn các nhà văn nhà thơ bao cấp cũng vậy, anh là thứ chậu hoa cây cảnh anh lên trung ương làm gì?! Có nhà lãnh đạo kia đã nói thẳng về cánh văn sĩ Việt Nam rằng không có hiền sĩ lớn, rặt một cánh học hành nửa vời, nửa chữ tác nửa chữ tộ, dăm câu ba điều thơ phú… Trình độ chậu hoa cây cảnh có khôn thì cũng chỉ là thứ khôn ứng xử vụn vặt, đáng gì mà khoe ?!

- Có nhiều lần, chúng tôi hỏi nhau, tại sao có nhiều nhà văn, nhà thơ của Nga tự tử, còn ở ta thì không? Đó có phải do trình độ của lương tâm không?

- Nhà văn chúng ta đâu có hình thành lý tưởng để mà tuyệt vọng. Một khi không với tới lý tưởng của mình, người ta mới tuyệt vọng. Một con lạc đà muốn băng qua sa mạc đi tìm con đường tơ lụa chẳng hạn, khi thất bại nó mới tự tử. Đằng này con vịt lạch bạch từ ao lên vườn, lại từ vườn xuống ao. Chân trời của nó là viền ao, khát nước cúi cổ xuống uống. Làm sao nó có thể có được cảm giác thất bại về cuộc hành trình băng sa mạc. Hầu hết nhà thơ ở ta là bồng bột đột xuất làm thơ tài tử giống mấy ông hưu trí làm thơ mua vui vậy. Trong họ đâu có hình thành bất cứ cái gì gọi là “sứ mệnh” phải viết văn. Chẳng hạn như Văn hào Lỗ Tấn trở thành cha đẻ của văn học hiện đại Trung Quốc, mới đầu ông hành nghề y, sau ông nghĩ, nếu theo nghề y, giỏi lắm ông cứu được nghìn người, nhưng theo nghiệp văn học ông sẽ cứu được cả vạn tâm hồn. Và ông đã theo đuổi nghề văn như một sứ mệnh.

- Này, có lẽ chúng ta dừng ở đây. Có người nói, anh có vẻ cay nghiệt với nền văn học mậu dịch, vì anh không được dùng?

- Tôi không được dùng! Cảm ơn đó là ý kiến xác đáng tự bạn đã nói lên. Còn cay nghiệt ư? Tại sao bạn không nghĩ rằng tôi đang nói sự thật? Sự thật dù nó ngọt hay cay, thì cũng đều là sự thật mà. Còn bạn đánh giá tài năng văn học của tôi thế nào?

- Tôi biết anh đã ném rất nhiều găng về lý luận, về thơ, cả triết học nữa, cho đến giờ vẫn chưa có người bắt găng chính thức, nếu có chỉ là vài cái comments ẩn tên. Có nhiều người nói “dù sao anh cũng có bóng dáng của một cây bút lớn cả lý luận, cả văn, và thơ. Còn ở những người khác chúng ta vẫn phải đang thắp đuốc đi tìm”.

- Vậy thì bạn nên nghĩ tôi là một người bao dung, bởi vì cho đến nay, tôi cũng chưa một lần có được cơ hội đăng một bài thơ trên báo Văn Nghệ, trong khi đó tất cả những người có thơ chọn để đăng trên đó, thậm chí có rất nhiều giải thưởng nữa lại đang biến báo Văn Nghệ thành sọt rác hấp hối bởi chính thứ văn thơ công-nông-binh viết văn bằng cảm xúc tay trái.

- Xin hẹn gặp anh lần sau. Chúng ta sẽ bàn thẳng vào bút pháp và tư tưởng của các nhà văn, nhà thơ Việt Nam.

- Tôi rất sẵn sàng. Cám ơn!

Hữu Lý (thực hiện 24-11-2012)

“Lễ tế Iphigenia” - tranh của họa sĩ Jan Havicksz. Steen

Ông Nguyễn Hoàng Đức lảm nhảm gì đấy

(nhân đọc bài Văn học mậu dịch cạn vốn hay phá sản trên Blog Lê thiếu Nhơn)

Trần Nhương: Hai ông Đức - Trương đều là bạn bè của tôi. Hai vị trao đổi với nhau cũng là sự thường. Trang nhà đưa bài của Trần Trương lên để nhằm có các góc nhìn khác nhau mà thôi...

Dạ, thưa ông Đức,thật tình lúc đầu tôi không muốn đặt cái đầu đề như thế,song đọc đi đọc lại cái bài ông trả lời phỏng vấn của Hữu Lý thì tôi thấy ông “lảm nhảm” thật.Trong những câu ông nói hay viết đều tỏa ra cái mùi bi ai và xổ toẹt!người đọc thấy khó chịu hơn là đồng cảm bởi ông khoe chữ và kiến thức chưa kịp thẩm thấu vào cái dạ dày “triết lý” của ông.Hơn nữa là giọng trịch thượng, hình như chỉ có ông mới là chân lý, còn ai đó đều nằm dưới sự soi xét của ông.Ngay cái đầu đề :”Văn học mậu dịch cạn vốn hay phá sản”mà ông hay đặt ra hay người phỏng vấn đặt ra đã không nghiêm túc.Không nghiêm túc bởi đấy là cách nói “lóng” và diễu cợt vô văn hóa.Đấy là một cách phê bình không đứng đắn, trong khi các phát ngôn của ông luôn đòi hỏi sự ngay ngắn , mực thước?

Thực ra sự việc rất đơn giản. Hội Nhà văn Việt nam đang muốn kiện toàn hệ thống báo chí của mình. Sự sát nhập hai tờ tạp chí “Văn Học Nước Ngoài”và “Nhà Văn” thành một tạp chí mới là Tạp chí “Văn Chương”thì đó là một việc làm và chủ trương rất mạnh dạn của BCH Hội.Qua quá trình hoạt động, Lãnh đạo Hội nhận thấy những vấn đề còn xộc xệch, có nhiều lúc hoạt động chưa hiệu quả, chất lượng ,nội dung chưa đáp ứng được yêu cầu của các nhà văn và công chúng, hơn nữa trong lúc này kinh phí của Hội còn hạn hẹp chưa có điều kiện trang trải cho những cuốn tạp chí ấy và còn vài lý do về tổ chức bộ máy, nhân sự v..v.. vì thế hơn lúc nào hết cần tạo ra một mô hình mới và đây cũng là thử nghiệm để tiến tới nâng cao chất lượng của các tờ tạp chí này như mong muốn của các nhà văn và độc giả trong đó có ông Đức luôn có bài “giáo huấn” Hội Nhà văn.

Thật ra văn chương rất khó để so sánh, đánh giá thế nào cho đúng với “tư tưởng”lớn! Vì thế mà ngay các tác phẩm được giải No-ben rồi mà vẫn có những tranh cãi, chứ đâu đã là toàn bích, nó không như các ngành khoa học tự nhiên.Ví như có người bảo văn học Trung Quốc hiện đại không thể bằng Văn học Trung Quốc cổ đại? Thơ hiện đại TQ làm sao hay bằng thơ Đường?Nói như thế có nghĩa là “Tư tưởng” trong văn học TQ hiện nay đã thụt lùi hay sao?

Mỗi một thời, Văn chương đều có một thứ triết học của nó, nhưng theo tôi thứ triết học đúng nhất là cái sự trường tồn trong đời sống thường nhật của nhân dân, chứ không phải để làm dáng cho mấy ông triết lý dở hơi mới nhìn vội vàng bằng con mắt chủ quan rồi đem nó ra bêu riếu vô lối.Sát nhập hai tạp chí của Hội Nhà Văn VN và tờ báo Văn Nghệ chưa hay thì chúng ta xúm vào viết cho hay đi,Nhà văn chưa tài thì đấy đâu phải là Văn học mậu dịch, làm gì mà phải dẫn chứng cả “Kinh phúc âm” ra để chỉ trích, hình như ông Đức muốn nói cho đã mồm, nào là cỏ héo trên nóc nhà trước khi bị nhổ, rồi Thơ lèo tèo, truyện ngắn quần cộc, và mắng các nhà văn háo danh leo lên vũ trường nghệ thuật, rồi ông lại bảo các nhà văn “sợ sệt”, “Lảng tránh”, “cỏ rác”, rồi sáng tác bằng cảm xúc bồng bột, tùy tiện ..v..v..

Những điều ông Đức nói hay phê bình các nhà văn như trên liệu có ngoa ngôn không?hay ông cố tình khoe cái vốn học vấn nửa vời của ông,chính ông mới là tùy tiện là …cờ rờ..đấy.Tôi cứ quanh quẩn với bóng tôi thì bao giờ lớn được.Triết học cho ta sâu sắc hơn, khoa học hơn, nhưng cũng cho ta lòng vị tha hơn, lớn lao hơn và nhận ra lẽ đời trong sáng thật thà hơn, chứ không để ta lý sự với đời và tức tối với đời, thứ triết học ấy chỉ là tư tưởng của cái “lũy tre làng” hẹp khép cổ hủ và hiềm khích kiểu Chí Phèo mà thôi.

Trần Trương

“Xuân” - thiếu nữ Trung Quốc

Trần Trương - thứ cá ươn mắm thối của mậu dịch đòi trụ lại thành đặc sản

Khi tôi trả lời bài “Văn học mậu dịch cạn vốn hay phá sản” đăng trên Lê Thiếu Nhơn và Nguyễn Tường Thụy, thì mới đây tôi đọc thấy trên trang Trần Nhương, anh Trần Trương có viết bài “Ông Nguyễn Hoàng Đức lảm nhảm gì đấy?”

Về mặt trình độ, ông Trương toàn dẫn lại lời của tôi, và biện hộ cho cái dở không cãi nổi của các nhà văn mậu dịch, nên không đáng để tôi bàn. Tôi chỉ nêu lên hai ý:

1- Ông Trương viết “Sát nhập hai tạp chí của Hội Nhà Văn VN và tờ báo Văn Nghệ chưa hay thì chúng ta xúm vào viết cho hay đi, Nhà văn chưa tài thì đấy đâu phải là Văn học mậu dịch…”

Tôi xin bàn: Xúm vào viết hay ư, các ông bắt dân tộc này phải xúm vào nghe-xem các ông viết văn đến bao giờ nữa? Triết gia Descartes nói “Phải đổ cả thúng táo đi khi thấy nhiều quả thối”. Trình độ văn chương chữ nghĩa lèo tèo của các ông như nhà văn Nguyễn Huy Thiệp trong cái ổ của các ông đã thừa nhận “một bọn giặc già thơ phú lăng nhăng”, bây giờ lại muốn người ta xúm vào để xem phim “hãy đậy đấy” của các ông, một bộ phim mà các ông không đủ tài và chữ để viết kịch bản. Ông cũng là một quả táo thối trong số đó đòi trụ lại để có ngày thành quả tươi ư?

2- Ông Trương viết: “Triết học cho ta sâu sắc hơn, khoa học hơn, nhưng cũng cho ta lòng vị tha hơn, lớn lao hơn và nhận ra lẽ đời trong sáng thật thà hơn, chứ không để ta lý sự với đời và tức tối với đời, thứ triết học ấy chỉ là tư tưởng của cái “lũy tre làng” hẹp khép cổ hủ và hiềm khích kiểu Chí Phèo mà thôi”.

Ông mong mỏi người ta vị tha mãi mãi vô tận không có điểm dừng cho sự bất tài, co cụm, để các ông ăn hết bả vinh quang ảo tưởng ư? Ông không biết dân tộc ta đang kêu gọi văn hóa từ chức à? Không làm được thì rời bỏ sân khấu cho người khác làm, học hành ký xướng âm không chịu học, cứ giữ rịt sân khấu thổi kèn lá “hát hay không bằng hay hát”, đợi các ông để các ông ăn hết rồi hạ cánh an toàn, và để tương lai của dân tộc chỉ là bã mía các ông để lại à?

Thời bao cấp, nước mắm pha nước cống để có mùi thum thủm giống nhau, cá ươn đổ ra sàn, nhưng vẫn xếp hàng chen ngang để mua cho kỳ được, bởi vì “ăn hay là chết”. Trí tuệ biện hộ đòi ăn cỗ ưu tiên của hệ mậu dịch mãi mãi của ông Trương chỉ là thứ mắm thối cá ươn cứ hứa hão chờ xem sẽ thành đặc sản mà thôi. Ông Trương thử dũng cảm lùi ra sau một tẹo thôi, sẽ thấy thiên hạ bưng lên mâm cỗ không do tem phiếu dồi dào đến mức nào. Thôi văn hóa vô sản của công nông, hay đầu đường xó chợ, hãy học giống Goorki thì còn làm được cái gì cho ngòi bút, chớ lo biện hộ để giữ chỗ thì không làm được cà việc chứng tỏ sự liêm sỉ của mình đâu. Tài năng ít hãy tránh qua một bên đừng để bánh xe lịch sử nghiền thành thứ bùn lầy vô nghĩa.

Nguyễn Hoàng Đức

Chùa Một Cột (Hà Nội) - ảnh Việt Nam xưa