 |
| "Thinh lặng" - siêu mẫu nội y Hàn Quốc |
Để chiếm được một vị trí tốt giữa những người trong cùng cộng đồng, nói chung là để thoả mãn tính hiếu danh, họ chẳng lùi bước trước một điều gì. (ảnh không liên quan đến bài viết)
Không biết giữ chữ tín
Không giữ chữ tín thì anh lừa tôi, tôi lừa anh, trăm chuyện sẽ nát, tinh thần xã hội tan rã (...).
Bất tín lớn nhất: một là dối trá. Nhiều người nước ta vụng trong đường mưu sinh(1) nhưng lại giỏi dối trá giả mạo.
Hai là bội ước các quy chế, chương trình, mà lại làm ra vẻ tuân hành. Nói mười không giữ được hai ba. Ngay khi ký quy ước đã không có ý thực hiện, cứ ký bừa, bất kể sau này ra sao. Cho nên quy ước chưa ráo mực mà như đã bỏ đi.
Còn như ước miệng(1) thì chỉ là “nói láo mà chơi nghe láo chơi"(3) Những thói xấu ấy đầy rẫy mà cứ điềm nhiên không cho là quái gở.
(1) Kiếm sống.
(2) Thoả thuận miệng.
(3) Câu thơ cổ Trung Hoa, được dẫn trong lời mở đầu truyện Liêu trai.
Trần Chánh Chiếu (Lục tỉnh tân văn, 1908).
Hiếu danh đến mất tự trọng
Dân ta là một dân rất hiếu danh, mà hiếu hư danh, tật đó dẫu người nông nổi xét xã hội mình cũng đủ biết.
Từ trên xuống dưới, từ thấp chí cao - từ anh khố rách trong làng cố cầu cạnh cho được chức trương tuần phó lý để được người ta khỏi gọi là bố đĩ bố cu; cho đến bậc phú thương nơi thành thị thi nhau mà mua lấy tiếng ông bá ông hàn để ra mặt thượng lưu trong xã hội, cậu cả cậu hai luồn lót hàng chục hàng trăm để được gọi là thầy thông thầy phán - hết thảy đều như có cái ma lực nó run rủi, phải cố chuốc lấy chút danh tiếng hão mới mãn nguyện.
Không có lòng danh dự mà có tính hiếu danh, thời dễ táng thất(1) lương tâm. Quỵ luỵ khúm núm trước mặt người trên; châu tuần(2) nơi quyền quý để cầu sự nọ, khấn việc kia, ví phải đập đầu xuống đất mà lạy cũng cam tâm… Xét cái danh dự phổ thông trong xã hội, cái danh dự hàng ngày hiển hiện ra trong cuộc giao tế, thời phải chịu rằng người mình ít có thật(3).
(1) Đánh mất
(2) Loanh quanh chầu chực
(3) Có nghĩa, trên thế giới này, không có dân nước nào lại có cách quan hệ với nhau như vậy.
Phạm Quỳnh
Danh dự luận, Nam phong, 1919
Bệnh giả dối quá nặng
Tục ngữ có câu nói rằng “Trăm voi không được một bát sáo"; lại có câu rằng “mười thóc không được một gạo”.
Xem đó mới biết tính chất người nước ta chứng bệnh giả dối là một chứng rất nặng.
Sĩ(1) hay giả dối thì tìm tòi đạo lý không cậy óc mà cậy tai(2); nông hay giả dối thì cày cấy ruộng trưa(3), không cậy người mà cậy đất(4); công hay giả dối thì phấn sức lừa đời mà không cầu thực dụng; thương hay giả dối thì đua nhau bòn vặt mà mất cả lợi to, thậm chí mướn đạo đức làm lối cầu danh mà trát vàng ở ngoài mặt, mướn nhân nghĩa làm mồi cầu lợi mà xức mật ở đầu môi.
Chẳng những ngoài đối với xã hội trên đối với quốc gia, gốc cây trăm năm đủ bị con mọt giả dối kia đục đổ, bức thành muôn dặm đã bị con mối giả dối kia xoi(5) tan; mà lại trong đối với một nhà, dưới đối với một mình cũng mắc con ma bệnh giả dối đo đục thấu cao hoang(6), khoét vào cốt tuỷ; tay dối lòng, miệng dối dạ; ăn bánh vẽ mà toan đầy bụng, mặc áo giấy mà đi với ma, kết quả không việc gì là việc thật...
(1) Từ đây trở xuống, điểm qua sĩ nông công thương là bốn loại người trong xã hội.
(2) Ý nói chỉ nghe hóng mà không chịu suy nghĩ.
(3) mãi trưa mới ra ruộng.
(4) Dựa vào đất đai màu mỡ chứ không dựa vào lao động chăm chỉ.
(5) Làm cho thủng.
(6) Chỗ trọng yếu trong con người.
Phan Bội Châu (Cao đẳng quốc dân, 1928).
Sợ mang tiếng chứ không phải sợ cái xấu
Tống nho dạy người ta phải thúc nhân quả quá nghĩa là phải bó mình cho ít lỗi, chừng nào hay chừng nấy.
Hạng quân tử ở nước ta mà tôi thấy, hầu hết ở trong cái phạm vi của Tống nho. Giữ mình đừng đánh bạc, đừng uống rượu, đừng mang tiếng xấu, ấy là họ kể chắc mình làm quân tử rồi.
Thế nhưng có phải họ giữ mình thật được như vậy đâu. Trong đám họ có nhiều người giả hình làm bộ đạo mạo.
Sở dĩ giữ mình là chỉ sợ mang tiếng; nếu khi thấy không ai biết việc mình làm, chắc khỏi mang tiếng thì việc bậy gì chẳng làm. Ấy là hạng quân tử giả dối, tiểu nhân đặc(1).
(1) Cũng như nói điếc đặc là điếc thực sự điếc không còn chữa được nữa, tiểu nhân đặc tức là tiểu nhân chính hiệu.
Phan Khôi (Hạng quân tử giả dối, Phổ thông,1930).
Chỉ giỏi diễn trò trước mặt mọi người
Bọn thượng lưu trung lưu phần nhiều mượn những lốt lễ nghĩa rất kỳ khôi của bọn tà nho để che miệng thế gian chớ không có gì hiếu thuận cả. Khi tang ma, nào là nằm đường, nào là chống gậy, nào là khóc mả, nào là ở dơ(1), nhưng kỳ trung có thương xót, có yêu dấu gì đâu, chỉ đem một trò giả dối diễn ra trước mặt mọi người mà thôi.
(1) Những việc người xưa cho là khi cha mẹ chết, con cái cần làm để tỏ ra là người có hiếu.
Phan Châu Trinh (Đạo đức và luân lý Đông Tây, 1925).
Kiêu ngạo, hợm hĩnh, theo đuổi những cái hão huyền
Kiêu ngạo lộ ra ngoài mặt là những kẻ làm bộ làm tịch, ta đây kẻ giờ(1), khinh người bằng nửa con mắt. Lại có thứ kiêu ngạo kín ở trong bụng, nghe điều trái tai không cãi, thấy điều chướng mắt không chê, chỉ nói mát một câu hay cười nhạt một tiếng.
Có kẻ bụng dạ nhỏ nhen thì sinh ra kiêu ngạo, hơi một tí đã có tính hợm. Vậy nên đấng nghiêng trời lệch đất không kiêu ngạo bằng những kẻ đội lốt sư tử, tiền rừng bạc bể không kiêu ngạo bằng những kẻ mầu mỡ riêu cua.
Có kẻ tư tưởng sai lầm thì sinh ra kiêu ngạo. Ăn tàn phá hại lại tự cho là sang trọng vào nhòng, lừa dưới dối trên lại tự cho là khôn ngoan chẻ vỏ(2).
Kiêu ngạo lại thường là một người ngu, ếch ngồi đáy giếng coi trời bằng vung, vịt lội dưới ao chê sấm là nhỏ.
Kiêu ngạo không chỉ là cái cớ riêng của đám người không có giáo dục mà còn tại tập tục và trình độ cả đám đông xã hội.
Còn người thì thào những canh thua canh được thì con bạc mới sĩ diện đổ hào; còn người bình phẩm những cỗ to cỗ nhỏ thì nhà đám mới lên câu thịnh soạn; còn người ước ao những tầm long tróc hổ(3) thì thầy địa lý mới lên mặt chỉnh tôn; còn người mê mẩn những tính quỷ hồn ma thì phù thủy mới rung đùi đắc pháp(4).
(1) Một thứ “anh hùng thời đại".
(2) Vào nhòng chẻ vỏ là gì, chúng tôi chưa tra cứu được.
(3) Tìm rồng bắt hổ.
(4) Những chữ in nghiêng: một số tiếng lóng, chỉ sự hoàn hảo cao độ mà đám bịp bợm trong các nghề thường mang ra khoe.
Nguyễn Đỗ Mục (Gõ đầu trẻ Đông dương tạp chí 1914).
Khiêm nhường giả, kiêu căng thật
Có sao nói vậy mới là ngay thật. Vẫn biết tự khiêm là một nết tốt, song làm người có sự tự tin thì mới ra người. Cái chỗ mình đã tự tin rồi mà nói ra không dám tỏ ý quả quyết, thì lại thành ra giả dối, mất sự ngay thật đi.
Người nước mình đã giả dối có tiếng, mà trong đám học thức, cũng lại giả dối quá người thường.
Thật bụng thì kiêu căng tự phụ, coi người ta nửa con mắt, mà nói làm ra bộ khiêm nhường, theo lời tục nói, ở nhà như con tép.
Cái sự tự khiêm giả dối ấy mỗi ngày một thêm lêm, làm cho sự tự tin mất đi; dần dần chẳng có ai dám chịu trách nhiệm trong việc gì hết, mà ai ai cũng thành ra hiền nhân quân tử hết, vì chỗ tự khiêm đó.
Đó là cái bệnh di truyền mà Tống nho đã để lại.
Phan Khôi (Sự ngay thật của học giả, Phổ thông, 1930).
Hay tự ái và thích chơi trội
Người Việt rất hay tự ái. Không mấy khi họ thú thât nỗi cực nhọc từng phải chịu.
Nhưng tính tự ái thường đi đôi với tính khoe khoang. Họ dễ kiêu căng.
Ở nông thôn vấn đề thể diện có một tầm quan trọng xã hội hàng đầu. Người nông dân rất thích nổi bật trước mắt kẻ khác, và thích nên danh nên giá.
Để chiếm được một vị trí tốt giữa những người trong cùng cộng đồng, nói chung là để thoả mãn tính hiếu danh, họ chẳng lùi bước trước một điều gì.
Họ sẵn sàng nhịn hẳn thịt cá và các món ăn ngon lành trong cả năm, hay mặc những bộ quần áo vá chằng vá đụp, chỉ cốt để có tiền tổ chức những bữa khao vọng linh đình nhân được thụ phong một loại bằng sắc nào đó.
Nguyễn Văn Huyên (Văn minh Việt Nam, 1944).
Tinh thần voi nan
Còn những tật xấu riêng của người Việt ta là gì? Chỉ cần kể ra đây một cái tật đại biểu, cái tật to lớn nhất, rõ rệt nhất, có hại nhất là cái tinh thần mà tôi gọi là: tinh thần voi nan. Phải, những con voi to lớn lắm, có đủ chân đủ vòi, nhưng nó ở trong bằng nan ở ngoài bằng giấy.
Trong kinh tế những cái imprimerie hay boulangerie univérselle(1) chẳng hạn là những cái nhà có dăm mươi thợ làm; những đại thương cục(2) là những hiệu bán một ít khăn quàng bít tất; thì trong văn chương nhiều quyển sách là những sự bôi phết qua loa chẳng đủ tài liệu mà cũng chẳng nói ra được điều gì mới lạ.
Mấy năm nay, các bạn chắc cũng bị bị cái mã khảo cứu nó đánh lừa; mua quyển sách về được cái bìa là có ý nghĩa.
Một bản dịch Ly tao mà đem điệu Sở từ dịch qua loa ra lục bát là voi nan. Một tập sách nói nhảm dông dài mà gọi là tiểu thuyết; một quyển sách gọi là Hát dặm Nghệ Tĩnh mà chỉ góp nhặt những bài hát dặm vài huyện Nghi Xuân Can Lộc tại Hà Tĩnh, chứ chẳng thấy tỉnh Nghệ An ở đâu: đều là voi nan cả.Voi nan để lừa độc giả, voi nan để làm tiền; kể làm sao xiết voi nan!
(1) Tiếng Pháp chỉ các nhà in các cửa hàng bánh mì lớn.
(2) Giống như các trung tâm nọ trung tâm kia thời nay.
Xuân Diệu (Sinh viên với quốc văn, 1945).
Học đòi, làm dáng
Cái hiếu thượng(1) của số đông người mình đã lộ rõ ở từ ngôn ngữ đến cử chỉ, từ hành vi trong gia đình đến động tác ngoài xã hội.
Người ta chơi câu đối? Phần đông không phải vì thích chữ tốt yêu văn hay, nhưng vì muốn sĩ diện ở mấy cái lạc khoản(2) có chức tước.
Người ta in danh thiếp? Không phải vì cốt thông tính danh, tỏ địa chỉ, song hình như chỉ cốt trưng những chức sắc, tước trật, và phẩm hàm.
Người ta đăng cáo phó? Có lẽ ít vì cốt để báo tang, nhưng phần nhiều cốt để lợi dụng cái chết của ông bà cha mẹ mà quảng cáo cái danh phận của con cháu.
Cái bệnh hiếu thượng ấy truyền nhiễm đến cả nữ giới làm cho lắm người cũng mắc lây. Một dạo ở xã hội ta nổi lên cái phong trào phi cao đẳng bất thành phu phụ. Vì thế trong cuộc hôn nhân đã xảy ra lắm chuyện buồn cười. Hoặc mượn văn bằng của người khác để đưa nhà gái sát hạch lúc cầu hôn; hoặc giả làm nhà tòng sự suốt mấy tháng để nhà gái nếu có dò la vẫn thấy sớm vác ô đi tối vác về.
(1) Thích hướng lên trên, tức hiếu danh, hiếu đại.
(2) Tự đề tên họ chức tước ở một góc câu đối.
Hoa Bằng (Hiếu thượng, Tri tân,1943).
Nhà văn Vương Trí Nhàn
(Trích từ chuyên mục Người xưa cảnh tỉnh đã in trên Thể thao và văn hóa 2005-2007).
Các đầu đề nhỏ và chú thích là của người biên soạn.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét